DZIEDZICTWO RZYMU A NARODZINY PAŃSTWA POLSKIEGO

Aktualności

19.01.2017 14:37

Posągi pierwszych władców Polski: Mieszka I i Bolesława Chrobrego w Złotej Kaplicy katedry w Poznaniu. Fot. Adam Bujak

 

 

Dziedzictwo Rzymu a narodziny
państwa polskiego

Prof. Krzysztof Ożóg

 

Minął już okrągły jubileusz 1050-lecia Chrztu Polski, ale niedobrze byłoby, gdybyśmy poprzestali tylko na rocznicowych obchodach; refleksje związane z tym fundamentalnym dla naszych dziejów i dla naszej tożsamości wydarzeniem powinny towarzyszyć nam stale, ilekroć mówimy o polskiej państwowości. Zastanówmy się dziś chwilę nad skutkami oddziaływania Rzymu, kościelnej organizacji, na młode władztwo Piastów i późniejszymi tego konsekwencjami.

Starożytne Imperium Rzymskie było o krok od ziem Polski. Ale wtedy na tych ziemiach nie było jeszcze naszych przodków. Nie było Słowian, spośród których wywodzili się Polanie, a to oni stworzyli pierwsze nasze państwo. Poświadczone ślady obecności starożytnych oddziałów rzymskich są bardzo blisko naszych późniejszych terytoriów – na Morawach, w Czechach. Na przyszłych ziemiach polskich obecna była nie polityczna lub militarna siła, ale sięgała tu potęga gospodarcza starożytnego Rzymu, który aż do swego upadku w V w. handlował z ludami, które wówczas zamieszkiwały tereny Polski. Rzym przestał być cesarski w roku 476, a władztwo polskie Piastów powstało dopiero w trzeciej i czwartej dekadzie X w. Na jakiej więc zasadzie możemy mówić o dziedzictwie rzymskim w Polsce?

Wiemy, że świat chrześcijański, który przemienił Rzym, przejął znaczną część jego dziedzictwa w wielu dziedzinach życia. W szczególności prawnego, artystycznego, literackiego, które w pierwszym tysiącleciu zdołał niejako przetrawić, by później udostępniać je nowym barbarzyńskim ludom decydującym się wejść w świat chrześcijański. Decyzja Mieszka I o przyjęciu w 966 r. wiary spowodowała, że Polska rządzona zarówno przez niego jak i jego następców weszła w świat chrześcijański, a więc tym samym w świat kultury i cywilizacji rzymskiej, którą dziedziczył Kościół. Nie w takim oczywiście wymiarze, jak to było możliwe w samym papieskim Rzymie, Italii czy też Francji. Niemniej jednak chcę tu zwrócić uwagę na fakty podstawowe, których być może czasem nie pamiętamy.

I tak językiem, którym wraz z przyjęciem wiary Mieszko I i jego następcy na tronie polskim posługiwali się w stosunkach międzynarodowych, a potem także w stosunkach wewnątrz państwa, była łacina, czyli język urzędowy cesarstwa. Łacina stała się językiem całego świata chrześcijańskiego na Zachodzie, a także językiem państwa polskiego aż po rozbiory. Co prawda język polski wchodził później jako drugi język urzędowy, jednak badając źródła i spuściznę piastowską, jagiellońską i Rzeczypospolitej Obojga Narodów możemy powiedzieć, jak wielka była obecność łaciny i jak ogromną rolę odegrała ona w myśleniu o państwie. Ale także w refleksji o człowieku, społeczeństwie, narodzie i całej rzeczywistości, którą podejmowali Polacy już od XII w. W tym uniwersalnym języku ówczesnego świata powstały pierwsze zapisy historyczne o Mieszku I i polskiej monarchii, poczynając od not rocznikarskich pod rokiem 965 („Dubrouka ad Meskonem venit” – „Dąbrówka przybywa do Mieszka”) i 966 („Mesco dux Polonie baptizatur” – „Mieszko książę Polski przyjmuje chrzest”). Od tych prostych zapisów rozwijało się przez wieki polskie dziejopisarstwo, które poprzez dzieła w języku łacińskim umacniało pamięć o czynach i losach władców z dynastii Piastów, Andegawenów i Jagiellonów, państwa i społeczeństwa polskiego oraz budowało historyczną tożsamość wspólnoty narodowej Polaków. Pod piórem historiografów zrodziły się tak wspaniałe dzieła, jak kroniki Galla Anonima, Wincentego zwanego Kadłubkiem, Jana z Czarnkowa czy Jana Długosza, najwybitniejszego ze średniowiecznych dziejopisów polskich.

Od samego nieomal chrztu Mieszka I Polska weszła w relacje z papiestwem w Rzymie. Już w 968 r. został konsekrowany przez papieża Jana XIII w Stolicy Apostolskiej na biskupa polskiego Jordan, aby szerzyć wiarę chrześcijańską wśród poddanych Mieszka I i umacniać ochrzczonych w wyznawaniu nowej wiary. Wedle późnośredniowiecznej tradycji biskup Jordan miał wtedy otrzymać od papieża niezwykle cenną relikwię, tj. miecz św. Piotra, aby jego misja w Polsce była wspierana wstawiennictwem Księcia Apostołów. Trzeba w tym miejscu dodać, że tym mieczem św. Piotr starał się bronić Jezusa Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym. Ta wyjątkowa relikwia zachowała się w katedrze poznańskiej do dziś i jest materialnym dowodem pierwszego spotkania Polski z Rzymem. Mieszko I przez całe panowanie dążył do wzmocnienia tych relacji. W 974 r. oddał swego pierworodnego syna Bolesława Chrobrego pod opiekę św. Piotra i po postrzyżynach siedmioletniego Bolesława wysłał specjalnym poselstwem do Rzymu pukiel jego włosów. Natomiast w 991 r. Mieszko I wraz z drugą żoną Odą i synami Mieszkiem i Lambertem, w dokumencie zwanym Dagome iudex, dokonał aktu oblacji (nadania) swego państwa św. Piotrowi, co oznaczało, że od tej pory Polska podlegała Stolicy Apostolskiej i uiszczała jej z tego tytułu coroczny trybut. Ponieważ papiestwo wówczas poza Rzymem nie miało żadnego znaczenia politycznego, oblację państwa należy pojmować w kategoriach aktu wiary Mieszka I, który w ten sposób oddał młode państwo polskie pod opiekę św. Piotra. Ponadto władca wraz z biskupem Jordanem i jego następcą Ungerem zaszczepiał w Polsce kult św. Piotra, bowiem pierwsza katedra na ziemiach polskich wzniesiona przez Mieszka I w Poznaniu otrzymała takie właśnie wezwanie.

Za panowania Bolesława Chrobrego Polska i Rzym jeszcze bardziej zbliżyły się do siebie. Stało się to za sprawą św. Wojciecha, biskupa praskiego, cesarza Ottona III, papieża Sylwestra II oraz samego Bolesława. Wojciech, pochodzący z możnego czeskiego rodu Sławnikowiców, był biskupem praskim od 983 r., ale jego gorliwa działalność duszpasterska wśród Czechów trafiła na opór wielmożów i dworu księcia Bolesława II, dlatego dwukrotnie musiał opuszczać Pragę. Za każdym razem udawał się do Rzymu i stał się osobą znaną na dworze papieskim oraz przyjacielem młodego cesarza Ottona III, który zamierzał dokonać odnowienia Cesarstwa Rzymskiego („Renovatio Imperii Romanorum”) z Rzymem jako rzeczywistym centrum. Z kolei Bolesław Chrobry był sprzymierzony z rodem Sławnikowiców i dał schronienie bratu św. Wojciecha Sobiesławowi, po tym jak czeski książę Bolesław II podstępnie wymordował w 995 r. w Libicach kilku braci Wojciecha i Sobiesława.

Niewątpliwie na zaproszenia Chrobrego Wojciech przybył do Polski i stąd przy wsparciu Piasta wyruszył na wyprawę misyjną do Prus. Po męczeńskiej śmierci Wojciecha 23 kwietnia 997 r. Bolesław wykupił ciało biskupa z rąk Prusów i uroczyście złożył je w Gnieźnie. Powiadomił też natychmiast cesarza Ottona III i papieża Grzegorza V. Wojciech jeszcze w 997 r. został uznany przez nich za świętego. Podjęte wkrótce potem przez polskiego władcę zabiegi o ustanowienie arcybiskupstwa ze stolicą w Gnieźnie i trzech biskupstw trafiły na podatny grunt w Rzymie w 999 r. Za zgodą Ottona III papież Sylwester II kanonicznie erygował arcybiskupstwo i konsekrował na arcybiskupa Radzima-Gaudentego, przyrodniego brata św. Wojciecha i towarzysza jego wyprawy misyjnej oraz świadka męczeństwa.

Cesarz zdecydował się wyruszyć z pielgrzymką pokutną z Rzymu do Gniezna, aby modlić się u grobu Męczennika i prosić go o opiekę nad dziełem odnowienia Cesarstwa Rzymskiego. Otton opuścił Rzym w grudniu, zaś do Gniezna dotarł na początku marca. Po raz pierwszy w dziejach młodego państwa polskiego cesarz rzymski stanął osobiście na jego terytorium i to nie jako zdobywca, ale pielgrzym. Bolesław podejmował niezwykłego pielgrzyma i gościa w bardzo okazały sposób i zaprezentował mu bogactwo i siłę swojej monarchii, należącej od kilkudziesięciu lat do świata chrześcijańskiego. U celu pielgrzymki w Gnieźnie cesarz gorliwie modlił się u grobu swego przyjaciela świętego Wojciecha, a potem wraz z Bolesławem zorganizował gnieźnieńską metropolię kościelną. To spotkanie miało również doniosłe znaczenie w relacjach między cesarzem a władcą polskim. Gall Anonim w Kronice polskiej za zaginioną Księgą o męczeństwie św. Wojciecha napisał o tym: „I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego”. Z całego kontekstu wydarzeń gnieźnieńskich można uznać, że Bolesław Chrobry miał być „bratem i współpracownikiem” („frater et cooperator”) cesarza w jego obowiązkach apostolskich (misyjnych), przede wszystkim w dziele szerzenia wiary chrześcijańskiej. Sam cesarz przyjął w tym czasie tytuł „servus Iesu Christi” („sługa Jezusa Chrystusa”). Natomiast określenie Bolesława „przyjacielem i sprzymierzeńcem ludu rzymskiego” („amicus et socius populi Romani”) stanowiło nawiązanie do antycznej tytulatury, która została wznowiona przez Ottona III w ramach jego programu odnowienia Cesarstwa Rzymskiego (Renovatio Imperii Romanorum), rozpoczętego w 998 r.

Wyprawa cesarza do Polski i zjazd gnieźnieński stanowiły jeden z etapów w realizacji tego programu. Otton III włączył Bolesława i jego władztwo w koncepcję odnowienia Cesarstwa Rzymskiego. Zakładała ona zwierzchnią władzę cesarza, pochodzącą bezpośrednio od Boga, nad całym światem, zaś Cesarstwo Rzymskie miało stanowić swoistą federację królestw świata chrześcijańskiego pod zwierzchnictwem cesarza. W zamyśle Ottona III częściami cesarstwa miały być: „Roma, Galia, Germania i Sclavinia”, a na władcę tej ostatniej, tj. Słowiańszczyzny, był przewidziany niewątpliwie Bolesław Chrobry.

 

 Jest to tylko początek artykułu. Całość jest do przeczytania w aktualnym numerze naszego miesięcznika “WPiS – Wiara, Patriotyzm i Sztuka”. Można go zakupić tutaj.

→ Opcje wyszukiwania Drukuj stronę

Zapisz się do newslettera

Komentarze

Domniemanie jako metoda manipulacji

Trzeba przyznać, że lewackie media nad Wisłą, czyli media, które same nazwały się „głównego nurtu”, podczas pontyfikatu polskiego papieża Jana Pawła II trzymały w sprawach papieskich języki, pióra i kamery na wodzy. Póki Ojciec Święty żył, naprawdę rzadko zdarzał się jakiś napad na naszego Wielkiego Rodaka ze strony Jego ziomków, obojętnie jakiej byli orientacji (teraz, co innego – używają sobie po chamsku). W Niemczech natomiast niezbyt respektują swojego rodaka na tronie Piotrowym i to jeszcze za życia Benedykta XVI. I tam nie obywa się bez chamstwa, które w temacie papieskim jest jakby uprawnione. Dotyczy to nawet tak zdawałoby się szacownych i kulturalnych redakcji, jak np. „Die Welt”. Nie wiem czemu w Polsce określa się ten dziennik jako konserwatywno-prawicowy. Tym bardziej, że redakcja sama pisze o sobie: „liberalno-kosmopolityczna”.
więcej